Historia

Bezpośrednie graniczenie terenów naszej gminy z Gnieznem wpływa na przenikanie się historii tego wyjątkowego miasta na okoliczne miejscowości.
Najstarsze wykopaliska archeologiczne z tego obszaru dowodzą przebywania tu ludów koczowniczych już 8 tyś. lat p.n.e., a na początku naszej ery w centrum obecnego miasta istniała stała osada. W VIII w na Górze Lecha powstał zespół osadniczy złożony z grodu - siedziby książęcej, podgrodzia - ośrodka kultu pogańskiego, oraz osady otwartej zamieszkanej przez służbę dworską i rzemieślników.Za panowania Mieszka I, w X w umocniono gród i otoczono wałami podgrodzie, wówczas istniało już kilka osad na obszarze dzisiejszego miasta. W dokumencie "Dagome iudex" Mieszka I (około 991 r) pojawiła się po raz pierwszy nazwa Gniezna. Pod koniec X w Gniezno stało się ośrodkiem władzy, a gród na Górze Lecha (zwanym też Górą Królewską) stał się bogatą siedzibą księcia i jego drużyny, zaś osada na Wzgórzu Panieńskim przejęła funkcje centrum handlowego. W 999 r w kościele gnieźnieńskim złożono ciało Sw. Wojciecha, do grobu którego z pielgrzymką przybył cesarz niemiecki Otton III. Podczas zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r. ustanowiono w Gnieźnie arcybiskupstwo na czele z bratem Sw. Wojciecha - Radzimem Gaudentym. Podlegały mu trzy biskupstwa - we Wrocławiu, Krakowie i Kołobrzegu. W 1018 r po pożarze odbudowano podgrodzie i wybudowano wspaniałą, romańską katedrę, w której w 1025 r. koronował się Bolesław Chrobry na pierwszego króla Polski, a po jego śmierci (w tym samym roku) Mieszko II.

Udając się z Gniezna w kierunku wschodnim przemierza się jeden z najpiękniejszych zakątków Gminy Gniezno. Pojezierze Gnieźnieńskie, w obrębie Pagórków Gnieźnieńskich, ma interesującą rzeźbę terenu urozmaiconą doliną Wełny i stokami Wysoczyzny Gnieźnieńskiej. Wszystkie wymienione tutaj jednostki fizycznogeograficzne należą do Niziny Wielkopolskiej, i leżą na wysokości około 100 m n.p.m.
Najstarsze wzmianki dotyczące tej części gminy, sięgają 1284 roku kiedy to założono w Gnieźnie Klasztor Klarysek, do którego należało Strzyżewo Kościelne. Inne Strzyżewa: Paczkowe, Księchowe (dawniej), Smykowe i Ganina były własnością rodu herbu Poraj. Przypuszcza się, że siostry Klaryski z Porajami założyły i wyposażyły w Strzyżewie kościół parafialny, w którym w 1360 roku proboszczem był pleban Paweł, natomiast w 1408 roku kanonik u św. Jerzego, Mikołaj z Goszczyna; przed 1415 rokiem funkcję tę sprawował Piotr Zagajewski. Około 1520 roku kościół miał tytuł św. Tomasz Kantuaryjski. Do parafii należały przeważnie włości Porajów, jak wymienione już Strzyżewa, Kozłowo, Jakubowo, Tokarzewo, Gołąbki i Jastrzębowo. Kościół w Strzyżewie Kościelnym posiadał uposażenie składające się z łanu roli, pola Ostrów z łąkami, roli w Pytlewie i łąk koło Borowego Młyna. Ponadto z dworu otrzymywał snopowe; sołtys i młynarz dawali meszne. Z Gołąbek dawano (płacono) kościołowi z pól należących do dworu dziesięcinę snopową, a od kmieci pobierano po groszu mesznego. W Jastrzębowie od dworu i kmieci kościół otrzymywał dziesięcinę snopową, w Kozłowie kmiecie płacili po 12 groszy. Nie wiadomo jednak jak długo płacono kościelny podatek. Taki stan parafii w Strzyżewie Kościelnym. zachował się aż do początku lat trzydziestych XX w., kiedy w latach 1924 - 1930 zmieniono jej zasięg terytorialny.

Udając się z Gniezna w kierunku północnym dochodzimy do wsi Zdziechowa. Wieś liczy ponad 765 lat. Jej historia sięga średniowiecza, gdyż w roku 1243 Przemysł I i Bolesław oddając szpital św. Ducha w Gnieźnie pod zarząd Bożogrobców  Miechowskich wymieniają Zdziechowę pomiędzy posiadłościami szpitalnymi. W roku 1255 arcybiskup Pełka przekazuje Zdziechowo Bożogrobcom Gnieźnieńskim, a w roku 1255 Henryk, proboszcz miechowski oddał Zdziechowę jakiemuś Mikołajowi w celu osadzenia na prawie niemieckim. W roku 1357 król Kazimierz Wielki wymienia Zdziechowo między posiadłościami Kapituły gnieźnieńskiej. W roku 1363 występuje Mikołaj rządca Zdziechowy przy nadawaniu półłanka Mikołajowi Czarnocie, który go sprzedał Wojciechowi, osadnikowi ze Zdziechowy. W 1620 roku było w Zdziechowie 10 i pół łana osadniczego z trzema zagrodami, dwoma komornikami, oraz karczma razem z wiatrakiem. W XIX wieku ze wsi gospodarskiej - Zdziechowa, niemiecka Komisja Kolonizacyjna nabyła jedno gospodarstwo chłopskie. Według zapisów w księdze wieczystej: W roku 1834 właścicielem majątku Zdziechowa był  Zygmunt Twardowski z małżonką Katarzyną. W 1856 r. właścicielami Zdziechowy jest rodzeństwo Twardowskich: Melania, Teofila, Jan, Władysław, Ksawery  i Józef, którzy w tym samym roku sprzedają majątek Adalbertowi Barnabarze. W 1857 r. Zdziechowa przechodzi w ręce Edwarda Wendorffa i pozostaje w jego rodzinie do końca II wojny światowej.

30 i 31. XII. 1918 r. Zdziechowa była miejscem potyczki powstańców z oddziałami grenzschutzu. Była to pierwsza bitwa Powstania Wielkopolskiego, która odbyła się w otwartym polu. Zwyciestwo ocaliło Gniezno a zdobyta broń zasiliła powstańczy arsenał. Wrzesień 1939 r. zapisał się tragicznie w pamięci mieszkańców Zdziechowy. W dniach 9 - 11 września na pobliskich polach rozstrzelano i pochowano grupę zakładników zatrzymanych na drodze do Gniezna. Ich spóźniony o 43 lata pogrzeb odbył się na miejscowym cmentarzu parafialnym dopiero w 1982 r. W latach 1939 -1945 okupanci zamienili nowy budynek kościoła na magazyn, a w siedzibie szkoły polskiej utworzono szkołę tylko dla dzieci niemieckich. Po wyzwoleniu majątek Zdziechowa przeszedł na własność Skarbu Państwa Polskiego, a w budynku pałacu umieszczono szkołę. W roku 1987 pałac wraz z otaczającym go parkiem zostały wpisane do rejestru zabytków.

Przez kilka wsi Gminy Gniezno przebiega wielkopolski odcinek szlaku św. Jakuba - jednego z największych szlaków kulturowych w Europie. Wielkopolska Droga Świętego Jakuba jest częścią Drogi Gniezno - Poznań - Zgorzelec - Praga. Wiedzie historyczną trasą pielgrzymkową wymienianą w 1563 roku przez Jorga Gaila z Augsburga jako jeden z 95 europejskich odcinków szlaku wiodącego do Santiago de Compostela. Praca związane z wytyczeniem i oznakowaniem szlaku miały miejsce w 2006 roku.  Droga św. Jakuba, nazywana często także po hiszpańsku Camino de Santiago - to szlak pielgrzymkowy do katedry w Santiago de Compostela w Galicji w północno-zachodniej Hiszpanii. W katedrze tej, według przekonań pielgrzymów, znajduje się ciało św. Jakuba Większego Apostoła. Nie ma jednej trasy pielgrzymki, a uczestnicy mogą dotrzeć do celu jednym z wielu szlaków. Droga oznaczona jest żółtymi strzałkami i  muszlą św.  Jakuba,  która jest także symbolem pielgrzymów. Istniejąca od ponad 1000 lat, Droga św. Jakuba jest jednym z najważniejszych chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych, obok szlaków do Rzymu i Jerozolimy. Według legendy, ciało św. Jakuba zostało przewiezione łodzią do północnej Hiszpanii, gdzie zostało pochowane w miejscu, gdzie dziś istnieje miasto Santiago de Compostela.

Szlak Piastowski jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i najczęściej przemierzanych szlaków turystycznych w Polsce- jego trasa przebiega również przez tereny Gminy Gniezno. Wzdłuż jego przebiegu zgromadzone są zabytki kultury materialnej, od zarania naszej państwowości, aż po czasy współczesne. Trasa przebiegu Szlaku rysuje charakterystyczną ósemkę i biegnie z Poznania przez Pobiedziska, Ostrów Lednicki, Gniezno i Gminę Gniezno, Rogowo, Gąsawę, Biskupin, Wenecję, Żnin, Lubostroń, Pakość, Kościelec Kujawski, Inowrocław, Kruszwicę, Strzelno, Kwieciszewo, Wylatowo, Mogilno, Trzemeszno, Orchowo, Witkowo, Grzybowe, Wrześnie, Neklę, Giecz, Gułtowy, Swarzędz i Poznań. Rejon ten charakteryzuje bogactwo zabytków z różnych epok historycznych, urozmaicony krajobraz, bogactwo flory i fauny oraz liczne akweny wodne. Dobrze rozwinięta baza hotelowa (schroniska i prężnie rozwijająca się agroturystyka) ułatwią podróż w czasie i przestrzeni.

Różnorodność walorów turystycznych powiatu gnieźnieńskiego i Gminy Gniezno, stwarza znaczne możliwości czynnego wypoczynku w urokliwym krajobrazie jak i wzbogacenia wiedzy o przeszłości i kulturze tego terenu.